Báo cáo biện pháp Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở

Nội dung text: Báo cáo biện pháp Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở

1. Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở MỤC LỤC MỤC LỤC 1 I.Lý do chọn đề tài 2 1.Thực trạng liên quan đến đề tài 2 2.Tính cấp thiết của đề tài 3 3. Ý nghĩa và tác dụng của đề tài 4 II. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài 4 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 4 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 4 1. Cơ sở nghiên cứu 4 1.1. Vai trò và chức năng của môn Ngữ văn trong trường THCS 4 1.2. Vai trò của thầy cô trong giờ dạy học Ngữ văn 5 2. Khái niệm và tiêu chuẩn của lời bình trong cảm thụ thơ văn 6 2. 1. Khái niệm 6 2. 2. Tiêu chuẩn một lời bình hay 6 2. 3. Những ảnh hưởng của lời bình: 8 3. Ý nghĩa và tầm quan trọng của lời bình trong giờ học Ngữ văn: 8 II. CÁC GIẢI PHÁP HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN 10 1. Bình bằng một lời khen trực tiếp 10 2. Bình chi tiết, hình ảnh trong tác phẩm bằng cách nêu, gợi mở vấn đề 10 3. Bình bằng so sánh, đối chiếu Văn học 11 4. Bình bằng cách đưa ra một giả thiết 11 5.Bình bằng cách đưa ra những số liệu cụ thể 12 6. Bình để giới thiệu bài mới (Vào bài) 13 7. Bình để khắc sâu kiến thức 13 8. Bình để mở rộng kiến thức 13 9. Bình để gợi sự đồng cảm: 13 III. MINH HỌA MỘT SỐ TIẾT DẠY CỤ THỂ TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 8 14 1. TIẾT 58 - “ ĐẬP ĐÁ Ở CÔN LÔN ” CỦA PHAN CHÂU TRINH 14 2. TIẾT 77 - “ QUÊ HƯƠNG” CỦA TẾ HANH 16 IV. KẾT QUẢ SAU KHI ÁP DỤNG VÀO GIẢNG DẠY: 17 PHỤ LỤC 20 Page 1 of 20
2. Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở - Những năm gần đây, Bộ Giáo Dục cũng như toàn Ngành đã và đang từng bước đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh là trung tâm, dạy văn còn phải tích hợp ngang dọc liên môn với các bộ môn khác.Thầy cô chỉ là ngưòi hướng dẫn tổ chức, khơi gợi các hoạt động để giúp học sinh phát huy được những nội lực của bản thân, để từ đó giúp các em tích cực chủ động, sáng tạo trong việc lĩnh hội tiếp thu kiến thức mới. Song nếu trong những giờ học Ngữ văn mà thiếu hẳn lời bình thì giờ dạy cũng chỉ là Thầy hỏi- Trò đáp. Mặc dù, Thầy có đổi mới, có nhiều hoạt động sinh động, trò chơi hấp dẫn học sinh đến đâu đi nữa thì giờ dạy cũng vẫn khô khan, chẳng khác nào những môn khoa học tự nhiên khác. Sau giờ học, học sinh sẽ không "đọng lại", cũng khó tạo những dấu ấn về tác phẩm. Như vậy muốn hình thành ở học sinh sự ham học, say mê khám phá một tác phẩm Văn học thì người giáo viên cần phải chú ý đến phương pháp bình và những lời bình "đắt" nhất trong một giờ dạy học Ngữ văn. - Qua việc trực tiếp giảng dạy, tôi nhận thấy sử dụng những lời bình ấn tượng của thầy cô trong giờ dạy học Ngữ văn là điều cần thiết để giúp học sinh có sự hứng khởi khi tiếp nhận các tác phẩm văn học. 2. Tính cấp thiết của đề tài: Là người quản lý, trực tiếp phụ trách môn Ngữ văn trong trường, tôi cũng như bao nhà quản lý khác đều có một nguyện vọng là xây dựng nhà trường trở thành một tập thể vững mạnh: Thầy dạy tốt, trò học tốt, gặt hái được nhiều thành công trong hoạt động Dạy và Học. Qua công tác quản lý, tôi nhận thấy để đạt được những kết quả như mong muốn thật là khó. Làm thế nào để học sinh yêu thích bộ môn Ngữ văn, nhất là trong giai đoạn hiện nay? Làm thế nào để các con vừa ngoan vừa chăm học, trên lớp chăm chú nghe giảng, về nhà làm đầy đủ bài tập các cô giao? Làm thế nào để học sinh trường mình vừa có đức vừa có tài, trở thành những học sinh văn minh, thanh lịch, hiện đại, những chủ nhân tương lai của thế kỷ? Làm thế nào để giáo viên giảng dạy bộ mônNgữ văn vừa hồng vừa chuyên .Điều đó đã khiến tôi phải trăn trở, suy nghĩ tìm tòi phương pháp quản lý tốt nhất để hướng dẫn, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ giáo viên dạy môn Ngữ văn trong trườngTHCS thông qua việc đưa lời bình vào giờ dạy học môn Ngữ văn. 3. Ý nghĩa và tác dụng của đề tài: Qua nghiên cứu, tôi nhận thấy trong giờ dạy học Ngữ văn, bên cạnh các phương pháp dạy học tích cực thì lời bình của thầy cô thường đem đến cho học sinh những rung động, tình cảm chân thành nhất, nó như chắp cánh cho tâm hồn rộng mở, bồi dưỡng những ước mơ, khát vọng và hoài bão, là “chất men” không thể thiếu trong việc tiếp nhận một tác phẩm văn chương .Trước kia, trong giờ Page 3 of 20
3. Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở “Học văn thì điều cốt yếu nhất mà cũng là điều khó nhất nhận ra được chất Văn là sự rung cảm được những cái đẹp của Văn chương. Một bài văn, bài thơ, một câu văn, câu thơ hay bao giờ cũng khiến lòng ta xúc động. Sự xúc động thực sự đó cũng là hạnh phúc của con người : Vì thế, phải biết giữ gìn và biết tôn trọng nó. Chớ quên rằng nhất thiết phải tiếp nhận lĩnh hội văn chương thông qua sự rung động chân thành.”(Hướng dẫn ôn thi vào lớp 10 PTTH) - Văn chương còn đem đến cho con người những cung bậc tâm trạng, tình cảm khác nhau. Sau khi học tác phẩm, nghiên cứu cuộc đời của một nhân vật, học sinh có thể có những tâm trạng yêu-ghét rạch ròi, từ đó định hướng cho người đọc cách sống và làm việc sao cho có ý nghĩa hơn. Chẳng hạn, như khi nghe thầy giáo đọc thơ, Trần Đăng Khoa đã có những cảm xúc trong sáng, giản dị và chân thành biết bao để rồi thêm yêu làng xóm, quê hương đất nước, yêu cội nguồn dân tộc thiêng liêng của mình : “ Em nghe thầy đọc bao ngày Tiếng thơ đỏ nắng, xanh cây quanh nhà Thêm yêu tiếng hát nụ cười Nghe thơ em thấy đất trời đẹp ra. ” ( Nghe thầy đọc thơ) - Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã khẳng định: “Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có”. 1.2.Vai trò của thầy cô trong giờ dạy học Ngữ văn : -Vai trò của thầy cô trong giờ dạy học Ngữ văn rất quan trọng. Để học sinh tiếp nhận, lĩnh hội được giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của một tác phẩm văn chương thì thầy cô phải là người dẫn dắt định hướng giúp các em tìm hiểu, nghiên cứu tác phẩm. Đặc biệt là khả năng truyền thụ của thầy cô có vai trò rất lớn trong việc cuốn hút các em, đưa học sinh đến với vẻ đẹp muôn màu muôn vẻ của văn chương. Ngoài việc giúp học sinh lĩnh hội kiến thức cơ bản của một tác phẩm, thầy cô phải biết làm thế nào để học sinh vừa lĩnh hội kiến thức cơ bản của một tác phẩm, đồng thời biết rung động trước những câu văn, câu thơ hay trong tác phẩm. Một trong những yếu tố làm nên sự cuốn hút diệu kì đó là những lời bình của thầy cô. Giáo sư Lê Trí Viễn trong cuốn "Đến với thơ hay" đã nói rằng: " Có một đối tượng mà bình thơ là nhiệm vụ không né tránh được đó là người thầy giáo. Cụ thể là người giáo viên Văn học." - Để có một lời bình hay, trước hết thầy cô phải thật hiểu, phải nhập tâm vào tác phẩm, biết rung cảm trước những vẻ đẹp đa dạng, phong phú muôn màu Page 5 of 20
4. Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở hệ Tất cả đều phải ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu, súc tích, lắng đọng có chiều sâu, không quá cường điệu cũng không quá hời hợt, tẻ nhạt, nhàm chán. - Trong một giờ dạy Ngữ văn, việc bình cái hay cái đẹp là điều không thể thiếu nên cần kết hợp giữa bình và giảng. Bởi theo giáo sư Phan Trọng Luận thì: “ Giảng mà không bình thì ý gọn và khô, bình mà không giảng ý đồ miên man xa rời”. -Nhưng cũng cần chú ý phải tìm ra được một “điểm sáng”, “nhãn tự” của tác phẩm để hướng lời bình vào đó. Lời bình phải thật lắng đọng, nếu không thì: “ không gì vô vị, thậm chí khó chịu như một lời gọi là bình chẳng ăn nhập vào đâu, cũng chẳng đáng gọi là phi văn bản vì nó chỉ là lời không có căn cứ.” ( theo giáo sư Lê Chí Viễn). - Ví dụ: Theo thầy Chu Sơn ba câu thơ “đắt nhất” trong bài “ Nhớ rừng” của Thế Lữ là: “Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật! ” Đây là hình ảnh oai hùng, lẫm liệt tạo nên dáng điệu kiêu hùng, bạo lực của chúa sơn lâm. Mấy chữ “lênh láng máu” thật dễ sợ! Nó gợi ra cảnh chiến trường sau cuộc vật lộn tàn bạo. Ánh tà dương lúc mặt trời hấp hối, qua cảm nhận của con mãnh thú chính là sắc máu lênh láng đỏ. “Chiều lênh láng máu”, chữ “chiều” gợi được khoảng thời gian rất cụ thể còn “máu” giờ đã trở thành kỷ niệm. Đối với con thú này, màu máu lênh láng là màu của thời gian. Chữ “ sau rừng” gợi được cái không gian nhuộm đầy máu đỏ của mặt trời, vừa gợi được cái bí hiểm nơi diễn ra cuộc chiến, tranh chấp đẫm máu. Chữ “chết” đã biến mặt trời thành một sinh thể- không còn là khối cầu lửa vô tri vô giác, bất động giữa không trung, mà thành một con thú. Chữ “mảnh” là hình ảnh mặt trời trong con mắt ngạo mạn và khinh miệt của hổ. Ba chữ “mảnh mặt trời” đã hoàn toàn hạ gục đối thủ, làm cho mặt trời cũng trở nên thảm hại. Bằng một cuộc tranh chấp với mặt trời để chiếm lấy riêng phần bí mật, Thế Lữ đã nâng con mãnh thú này lên tầm vóc vũ trụ và kỳ vĩ nhất trong những cái kỳ vĩ của vũ trụ này. Sự phi thường, kì vĩ đã lên tới tột bậc, vô biên . Sự tuyệt vời trong ngôn từ đã chắp cánh cho thơ Thế Lữ bay lên dõng dạc , đường hoàng như một khúc trường ca dữ dội! ( Trong “Tinh hoa Thơ mới- Thẩm bình và suy ngẫm”) Page 7 of 20
5. Sử dụng lời bình trong giờ dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở khác, vào các hoạt động xã hội đồng thời nó còn bồi dưỡng những tư tưởng tình cảm, hướng người đọc vươn tới những điều tốt đẹp trong cuộc sống. - Thầy cô dạy Ngữ văn muốn học sinh yêu thích bộ môn, hồi hộp chờ đợi từng tiết Ngữ Văn trong tuần, háo hức chờ đón bước chân quen thuộc của thầy cô thì trách nhiệm "nặng nề" ấy trước hết đặt lên "đôi vai" của người giáo viên dạy Ngữ văn. - Để có được một tiết học thật sự sôi nổi, cuốn hút hấp dẫn học sinh thì thầy cô phải tạo được tâm thế thoải mái cho học sinh, khéo kết hợp nhịp nhàng giữa các hoạt động trên lớp, tìm tòi sáng tạo những hình ảnh, âm thanh sống động. Bên cạnh đó cũng không thể phủ nhận được vai trò của lời bình trong tác phẩm. Bởi một tiết học Ngữ văn mà thiếu lời bình, thiếu sự cảm thụ những nét đặc sắc về nội dung cũng như nghệ thuật của tác phẩm thì chắc chắn tiết học sẽ khô khan, rời rạc không lắng đọng trong tâm hồn học sinh. Học xong tác phẩm, các em sẽ quên ngay - Vì vậy thầy cô cần phải nhập tâm tác phẩm để biết được đâu là "điểm sáng", là "nhãn tự" của tác phẩm hướng lời bình vào đó để nó có sức tỏa sáng toàn bài. Lời bình hay, phù hợp chính là những sáng tạo nghệ thuật "khổ công" mà có của thầy cô. Lời bình của thầy cô còn giúp cho học sinh hiểu sâu và biết nâng cao vấn đề, học sinh có thể hiểu và học được cách trình bày những rung cảm của mình đối với tác phẩm qua những lời bình giản dị, chân thành mà lắng đọng của thầy cô - đó cũng chính là mục tiêu đề ra của môn học. Ngoài việc nói- viết đúng, thầy cô còn phải hướng dẫn các em cách nói- hay, viết khéo Làm được như vậy, thầy cô đã thổi một bầu nhiệt huyết vào tâm hồn học sinh giúp các em mở rộng tâm hồn mình đón nhận những điều tốt đẹp ở bên ngoài thế giới xung quanh. Qua đó nhằm khơi dậy, khích lệ giúp các em phát triển từ năng khiếu cảm thụ văn chương đến năng khiếu sáng tạo nghệ thuật. Hơn nữa, còn giúp các em có đời sống tinh thần phong phú hơn, sáng tạo hơn, có tầm nhìn rộng mở và tự tin hơn trong cuộc sống. Như vậy qua những lời bình giản dị và chân thành từ tác phẩm mà thầy cô đã truyền dạy cho học sinh biết bao điều hay, lẽ phải, đạo lí làm người. Thầy cô còn đưa em đến với những chân trời tri thức mới, đem đến cho em tình yêu gia đình, yêu làng xóm, yêu quê hương đất nước tha thiết nhất. Page 9 of 20