Báo cáo biện pháp Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí 7 ở trường THCS Thái Thịnh

Nội dung text: Báo cáo biện pháp Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí 7 ở trường THCS Thái Thịnh

1. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM - MÔN ĐỊA LÍ Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí 7 ở trường THCS Thái Thịnh I. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông mới, định hướng năng lực của học sinh được xem là vấn đề trọng tâm thay vì định hướng nội dung như trước đây. Để đáp ứng được định hướng đổi mới giáo dục nói trên, dạy học môn Địa lí ở trường THCS cũng cần thay đổi, cải tiến phương pháp nhằm phát triển được toàn diện năng lực học sinh từ năng lực tư duy, giải quyết vấn đề , năng lực tự học, tự tìm tòi, năng lực giao tiếp và trình bày, và đặc biệt là các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí như năng lực khai thác bản đồ, bảng số liệu, năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình địa lí tự nhiên, kinh tế- xã hội được hình thành một cách tự nhiên và toàn diện. Từ những yêu cầu đặt ra nói trên thì phương pháp dạy học theo dự án là phương pháp dạy học tích cực phát triển năng lực học sinh theo định hướng nói trên. Trong phương pháp dạy học dự án học sinh có cơ hội được thực hiện một nhiệm vụ phức hợp gắn kết giữa lí thuyết và thực hành đòi hỏi sự tổng hợp kiến thức, kĩ năng, hình thành thái độ học tập tích cực. Khi thực hiện dự án mà giáo viên đưa ra hoặc học sinh tự đề xuất, học sinh phải tự lập kế hoạch, thực hiện, đánh giá kết quả, cuối cùng tạo ra những sản phẩm phù hợp với mục đích và yêu cầu đặt ra. Phương pháp dạy học theo dự án hình thành cho học sinh kiến thức nền, từ kiến thức nền, học sinh vận dụng để thực hiện dự án, qua đó phát triển nhiều kĩ năng cho học sinh như kĩ năng giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp, tự nghiên cứu, tìm tòi, tự học Theo sự tìm hiểu về các phương pháp dạy học, dựa vào đặc thù bộ môn, tôi nhận thấy phương pháp phù hợp nhất, có khả năng khắc phục được hầu hết các nhược điểm của phương pháp truyền thống, có tính khả thi cao, chính là phương pháp dạy học theo dự án này. Được sự đồng ý của Ban Giám Hiệu trường THCS Thái Thịnh và tổ nhóm chuyên môn, tôi đã mạnh dạn áp dụng phương pháp dạy học này vào việc tổ chức dạy học chương trình Địa lí 7 cho lớp 7A1 mà tôi được phân công phụ trách giảng dạy năm học 2018 – 2019. II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Những tồn tại, hạn chế cần khắc phục: Trong thời gian qua, việc dạy và học bộ môn Địa lí 7 ở Trường THCS Thái Thịnh đã đạt nhiều kết quả đáng khích lệ so với các trường trong quận. Tuy nhiên, còn một số hạn chế cần phải khắc phục như: nhiều em còn thụ động, chưa có phương pháp tự học trong việc học tập bộ môn, chỉ dành thời gian học ở nhà 1 / 20
2. 1.3. Các dạng của dạy học theo dự án a. Phân loại theo chuyên môn - Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học. - Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau. - Dự án ngoài chuyên môn: Là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học, ví dụ dự án chuẩn bị cho các lễ hội trong trường. b. Phân loại theo sự tham gia của người học: dự án cho nhóm HS, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm HS là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học c. Phân loại theo sự tham gia của GV: Dự án dưới sự hướng dẫn của một GV, dự án với sự cộng tác hướng dẫn của nhiều GV. d. Phân loại theo quỹ thời gian: - Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học. - Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), nhưng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. - Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). e. Phân loại theo nhiệm vụ - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. - Dự án thực hành: có thể gọi là dự án kiến tạo sản phẩm, trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. - Dự án hỗn hợp: là các dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên môn có thể phân loại các dạng dự án theo đặc thù riêng. 1.4. Tiến trình thực hiện DHDA - Chọn đề tài và xác định mục đích của dự án - Xây dựng kế hoạch thực hiện - Thực hiện dự án - Thu thập kết quả và công bố sản phẩm 3 / 20
3. a. Ưu điểm : - Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội; - Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học; - Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm; - Phát triển khả năng sáng tạo; - Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp; - Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn; - Rèn luyện năng lực cộng tác làm việc; - Phát triển năng lực đánh giá b. Nhược điểm - DHDA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản - DHDA đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy DHDA không thay thế cho PP thuyết trình và luyện tập, mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH truyền thống. - DHDA đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính phù hợp. 2. Nhiệm vụ và thách thức của giáo viên và học sinh khi DHDA 2.1. Đối với giáo viên - Vai trò của giáo viên là hướng dẫn, tư vấn cho các hoạt động của học sinh chứ không phải chủ động trong mọi hoạt động dạy học - Xây dựng dự án liên quan đến nội dung bài học để giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức của bài - Tạo điều kiện cho học sinh tham gia thiết lập các mục tiêu và kết quả học tập, chú ý đến thái độ học tập, năng lực và mối quan tâm của học sinh khi xây dựng dự án cũng như thiết kế các hoạt động dự án - Lên lịch trình đánh giá và đánh giá học sinh trong suốt tiến trình học tập, sử dụng những hình thức đánh giá khác nhau và cho ý kiến phản hồi thường xuyên. - Nhận diện các tình huống và điều chỉnh kịp thời để đem lại sự thành công cho dự án - Đánh giá tổng thể sau khi kết thúc dự án, tổ chức thảo luận bộ câu hỏi định hướng để củng cố nội dung bài học và rút kinh nghiệm - Hợp tác cùng các đồng nghiệp để xây dựng dự án liên môn (nếu có). Tôi đã tiến hành điều tra đối với hơn 20 giáo viên tại các trường THCS về DHDA. Kết quả cho thấy những khó khăn và thách thức mà giáo viên thường gặp khi có sự thay đổi vai trò, nhiệm vụ trong DHDA là: 5 / 20
4. - Hoạt động tư duy nhiều hơn so với việc học bằng phương pháp truyền thống. - Đóng vai và làm những công việc mô phỏng thực tế vừa hứng thú nhưng cũng đầy thách thức đối với các em - Phải biết bỏ qua “cái tôi” để phối hợp với các thành viên trong nhóm thật ăn ý để có một kế hoạch thực hiện dự án phù hợp và thực hiện hiệu quả kế hoạch đó. - Tự định hướng trong quá trình học tập là một khâu khó khăn đối với học sinh khi lâu nay các em chỉ quen làm việc theo sự chỉ đạo của giáo viên - Thường xuyên tự đánh giá nhóm và bản thân để có thể tự tiến bộ. Điều này thật không dễ đối với học sinh - Để hoàn thành và tạo ra sản phẩm dự án học sinh cần có sự sáng tạo cao trong quá trình làm việc - Cần hình thành và rèn luyện các kĩ năng tư duy bậc cao và các kĩ năng thế kỉ XXI mới có thể thực hiện tốt dự án 3. Ứng dụng cụ thể của phương pháp DHDA Trong dạy học nội dung: Môi trường hoang mạc, hoạt động kinh tế của con người ở hoang mạc (Bài 19, 20 Địa lý 7, chương III) tôi đã triển khai dự án “Khám phá môi trường hoang mạc” cho 4 nhóm học sinh từ lớp 7A1 trường THCS Thái Thịnh để Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí 7. Dự án được tiến hành trong 3 tuần (từ ngày 08/10/2018 - 29/10/2018) với phần tóm tắt bài dạy như sau: Môi trường hoang mạc là một môi trường địa lí rất đặc biệt, xuất hiện ở cả môi trường đới nóng và môi trường đới ôn hòa. Vậy môi trường hoang mạc có những đặc điểm gì, có gì độc đáo hay không? Làm thế nào để phát triển bền vững môi trường hoang mạc, chúng ta cần làm gì khi tình trạng hoang mạc đang ngày càng mở rộng hiện nay Thông qua dự án này, các nhóm sẽ đóng vai thành các phóng viên của đài truyền hình để tìm hiểu các đặc điểm về vị trí, đặc điểm tự nhiên, sự thích nghi của động thực vật, các hoạt động kinh tế, các vấn đề liên quan và đề xuất những giải pháp phát triển bền vững môi trường hoang mạc. Kết quả của công trình nghiên cứu sẽ được thể hiện trong một bài trình diễn đa phương tiện đăng trên nhóm “Dạy học theo dự án môn Địa lý 7” của lớp để thầy cô bộ môn và các bạn học sinh tham khảo. Đồng thời kết quả này cũng sẽ được trình bày trước tập thể lớp, giáo viên bộ môn, Ban Giám Hiệu, Hội đồng bộ môn Địa lý của trường nhằm bình chọn ra nhóm có những sản phẩm tốt nhất để trao giải. CÁC NHÓM DỰ ÁN VÀ SẢN PHẨM CỦA CÁC NHÓM 7 / 20
5. Phạm Thị Trà My Nguyễn Như Ngọc Phạm Tuấn Nhân Phát triển bền vững môi Lê Tuấn Phong trường hoang mạc. Phạm Tô Kỳ Phong (Sản phẩm là một buổi triền Vũ Trần Bảo Quân lãm tranh với các nội dung Nhóm phóng viên: Nguyễn Trọng Quý 4 về tình trạng hoang mạc bị Bền vững Nguyễn Bảo Quyên mở rộng hiện nay, các giải Lê Hoàng Sơn pháp ngăn chặn tình trạng Nguyễn Thế Sơn hoang mạc hóa, các giải Nguyễn Anh Thư pháp bảo vệ môi trường) Nguyễn Quỳnh Trang Phạm Khánh Vân Hoàng Bá Quang Vinh CÁC BƯỚC THỰC HIỆN DỰ ÁN Thời gian hoàn Thời gian Nhóm Công việc thành - Trả lời phiếu khảo sát nhu cầu học - Thứ Hai ngày sinh . 8/10. - Chia nhóm và đặt tên nhóm, tên dự án, Tuần 1 (Từ gửi danh sách nhóm đính kèm - Thứ Ba ngày ngày - Tạo nhóm riêng của lớp trên mạng, Các 9/10. 8/10/2018 cập nhật thông tin. nhóm đến ngày - Thảo luận nhóm về bộ câu hỏi định - Thứ Năm, ngày 13/10/2018) hướng. 11/10. - Hoàn thành các bài tập SGK trang 63, 66. - Thứ Bảy, ngày - Đăng kí sản phẩm và bước đầu lập kế 13/10. hoạch dự án của nhóm. - Báo cáo tiến độ thực hiện dự án. Tuần 2 (Từ - Hoàn thành kế hoạch dự án, phân - Thứ Hai ngày ngày công nhiệm vụ cụ thể cho các thành 15/10. Các 15/10/2018 viên. nhóm đến ngày - Tiến hành nghiên cứu. - Thứ Ba ngày 20/10/2018) 16/10. - Thảo luận nội dung các bài học 21, 22. 9 / 20
6. Khám phá. - Ở môi trường hoang mạc có những hoạt động kinh tế cổ truyền nào? Giới thiệu về các hoạt động kinh tế đó. - Vì sao các hoạt động kinh tế cổ truyền chủ yếu chỉ xuất hiện trong các ốc đảo? - Trong môi trường hoang mạc ngày nay đã phát triển được những ngành kinh tế mới nào? Các ngành đó phát triển được là nhờ những điều kiện gì? Giải thích vì sao? Bền vững - Hiện trạng về sự mở rộng của hoang mạc ngày nay. - Nguyên nhân và giải pháp cho vấn đề đó là gì? - Việt Nam có hoang mạc không? Cần phải đối phó với vấn đề mở rộng diện tích cảnh quan hoang mạc ở nước ta như thế nào? IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN: 1. Kết quả đạt được so với kế hoạch: Dự án đã được hoàn thành so với kế hoạch đề ra. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cả thầy và trò cũng gặp không ít khó khăn, ví dụ về phía học sinh hạn chế về mặt thời gian, tuy dự án được triển khai trong 3 tuần, nhưng thời gian các em cùng làm việc theo nhóm không nhiều! Trong tuần các em đi học ở trường đã gần hết thời gian, chỉ trống một số buổi, nhiều em trong nhóm còn đi học thêm, làm bài tập ở nhà, đây cũng là thời gian các em phải kiểm tra nhiều môn học trên lớp, một số em nhà không có máy vi tính hoặc không có kết nối Internet, nội dung đề tài này rộng, cần cụ thể trong khi nguồn tài liệu tham khảo cũng hạn chế 11 / 20